Bu bölümde Yaprak Tütün’ün 2003-2024 dönemindeki ithalat, ihracat ve dış ticaret dengesindeki gelişmeleri ve verileri işleyeceğiz.
Bakalım TEKEL’i özelleştirince neler olmuş?
Şunu anladık ilk bölümde.
TEKEL varken, üretilen sigara kapasitesinin üzerinde bir yaprak tütün alımı oluyordu.
Fazla uyanık olmadığımız için bir dal sigarayı yarım gram yerine neredeyse bir gram yapıyormuşuz.
Diğer taraftan, ülkenin en kıraç, en onulmaz topraklarında, belki de başka bir şeyin bu getiri ile yetişmediği (günün şartlarında) kırsal kesimde Tütün ziraati ile çiftçilerin toprağa bağlılıklarını sağlıyormuşuz.
Her neyse.
Onların yerlerinde AVM’ler konutlar vs var artık.
Ama bir şey yok.,
Artık Tütün için kamusal alanda bir REGÜLASYON gücümüz yok.
Anlayacağınız elimizden bir şey gelmez haldeyiz.
Daha ağır söylemlere girmek istemiyorum.
Ama siyaset dilinde bir ifade ararsanız (ki; bu yazıyı okuyan siyasetçiler bayılır buna) Modern bir Reji durumu ile karşı karşıyayız.
Unutmayalım ki bu arkadaşlar sigara yapımında sadece %25 yerli tütün kullanmak zorunda.
Geri kalanı hak getire.
Piyasa açısından bir konu daha var.
“Bütünleşik tedarik ve işleme düzeni.”
Yaprak Tütünü alan ile işleyen arasındaki organik bağ.
Ticari bağ.
Yani aslında çiftçi tütünü tedarikçiye satar.
Onunla sözleşme yapar.
Ancak onların her biri ve/veya birkaçı o dönem/yıl/yıllar boyunca aynı sigara fabrikasına mal yapar.
Yani aslında hepsi aynı “Osmanlı Bankasıdır”.
Özetle;
Kamusal bir regülasyon kurumunuz, işletmeniz, sigara fabrikanız yok.
Kamusal bir tedarikçi dengeleyici organizasyonunuz yok.
Kamusal bir maliyet/fiyat piyasalaştırma, açıklama (eşik ya da referans fiyat) niyet ve gücünüz yok.
Tütün’ün tarladan sonraki yolculuğu aynı vasıtalar ile bant’a kadar geliyor.
Çiftçi, tedarikçiler ve firmalar arasında kendi pragmatizmine mahkûm.
Herkes herkesi firmaların adamı olmakla suçluyor.
Daha ne olsun işte.
BUNDAN İYİSİ ŞAM’DA KAYISI.
Gel keyfim gel.
100 Dal’dan 3,2 dal bile fazla!
Bütün sigara fabrikaları, tedarikçileri ve hatta çiftçilerin kendi yancı kurum ve kuruluşları anlaşıp biz böyle bir şey yapacağız dese bu kadar kallavi bir düzen kuramaz.
Bunu ancak kamusal bir otorite yapabilir.
Kısa not ta verelim o zaman.
Genel kuraldır.
BOZAN YAPAR.
YAPAR.
İSTERSE!
Şimdi gelelim Yaprak Tütünün Dış Ticaret bilgilerine:
DIŞ TİCARET
İhracat
2003 yılında alınan toplam yaprak tütünün %74’ü ihraç edilirken 2024 yılında üretilen tütünün %50,7’si ihraç edilmiştir.
İhracatın kg birim değeri 2003 yılında 2,94 $ iken 2024 yılında 7,3 $’a çıkmıştır.
Aynı değer TL olarak 4,41 TL’den 239,23 TL’ye fırlamıştır.
2003 yılında ortalama kg’ı, 3,368 TL’ye alınan Tütün, ortalama 4,413 TL’ye ihraç edilmiş, %31 gibi çok düşük bir fiyat farkı ile satılmıştır.
2024 yılında ise ortalama kg’ı 106.416 TL’ye alınan Tütün, 23.,230 TL’ye yani %124,8 kar ile yurtdışına satılabilmiştir.
Durumu $ bazında değerlendirdiğimizde, 2003 yılında kg’ı 2,24 $’a alınan Tütün %31 kar ile 2,94 $’a ihraç edilirken, 2024 yılında 3,246 $’a alınan Tütün %124,8 kar ile 7,3 $/kg’a ihraç edilmiştir.
TL bazında ihracat birim değeri (TL/kg) 2003-2024 arasında %5321 ve 54,3 kat artarken $ bazında bu artış sadece %148,4 ve 2,48 kat olmuştur.
Yani yine TL bazında devasa artışlar sağlamış olsak da $ karşısında erimeye, fakirleşmeye, ihracatçımızı iç piyasada dolarizasyona, dış piyasada ise iç piyasa avantajlarını kullanarak, içeride dolar karşılığı TL, dışarda ise dolar karşılığı tütün miktarı şeklindeki değişim mekanizmasını kullanmaya zorlamışız.
Yani yine yıllardır hep söylediğim gibi karşımızda duran sorun ne maliyetler ne girdiler ne desteklemelerdir.
Çiftçimizi bu görünmez elin insafına yani para politikalarının yanlışlığına bırakıp heder etmişiz.
Çiftçimiz bunu fark etmesin diye üç beş kuruş destekleme harçlığı, sübvansiyonlu kredi, sözleşmeli üretim avansı, kent kırsalında güvenlik görevlisi, hastanelerde temizlik ve kat görevlisi gibi asgari geçim seçenekleri sunarak ninnilere mahkûm etmişiz.
2003 yılında ~330,3 milyon $ olan ihracat tutarımız 2009 yılında ~480,2 milyon $’a çıkmış ancak, 2003’e göre %45,4 azalarak ~365,16 milyon $’a düşmüştür.
2003-2024 yılına göre ise artış oranı %10,56’da kalmıştır.
2003 yılında 496,16 milyon TL’lik ihracat yaparken, 2009 yılında 742,29 milyon TL, 2024 yılında ise 11,971 milyar TL’lik ihracat yapmışız. İhracat tutarının TL olarak artış oranı 2003-2009 arası %49,61 olurken, 2003-2024 arası %2313 olmuş.
2003 yılında 112,4 bin ton tütün ihraç etmişken bu değer, 2024 yılında %55,5 (yarıdan daha fazla) azalarak 50 bin tona düşmüştür.
İthalat
2009 yılında 77.266 ton yaprak tütün ithal edilirken, bu rakam 2024 yılında %50 artışla 115.912 tona ulaşmış. (Ne yazık ki 2003’e göre kıyas yapamıyorum. Çünkü Tarım ve Orman Bakanlığı ihracat verilerini 2003’ten başlatacak kadar ithalat verilerini paylaşmakta bonkör davranmamış.)
Bu nedenle, 2009-2024 arasındaki ihracat-ithalat miktarları baktığımızda ihracat %13,56 azalmış, ithalat %50 artmış, oransal olarak cari açığımız miktar bazında %63,56 olmuştur.
İthalat değeri 2009-2024 aralığında, $ bazında, %83,68 artışla ~388,5 milyon $’dan ~713,659 milyon $’a çıkmış.
TL karşılığı olarak ise %3795,5 artış ile~ 600,6 milyon TL’den ~23,396 milyar T’ye çıkmış.
İhracatın kg birim değeri aynı dönemde dolar bazında 4,94 dolardan 7,3 dolara çıkarken, ithalatın birim değeri ~5 dolardan 6,16 dolara çıkmış.
İhracatta birim değer artışı $ olarak, aynı dönem için (2009-2024) %47,8 iken ithalattaki birim değer artışı %22,4 olmuş.
TL olarak ise ~%3031,3 artarak 7,64 TL/kg’dan 239,23 TL/kg olurken, ithalatta bu değer 7,77 TL’den %2497 artışla 201,84 TL/kg olmuş.
İthalattaki birim değer artışı oldukça dikkat çekicidir.
İthalatın hem miktar olarak artması hem de birim değer olarak artması, ülkemiz ürününün ve çiftçisinin değeri ile ithalat yapılan kaynaktaki ülkenin ürününün ve çiftçisinin değerinin kıyaslaması açısından önemli bir ölçüttür. Bizim ürün ve çiftçimiz çökerken ve değer kaybederken, ithalat kaynağı ülkelerin çiftçi ve ürünleri kıymetlenmiştir.
Başka olası bir şık daha var ki; O da ithalatçıların ülkemize yüksek fiyatla ürün sokmuş olmalarıdır.
Ticaret Dengesi
İhracatın ithalatı karşılama oranı miktar olarak, 2003’te 2024’e göre %145,5 iken, 2024-2024 yıları arasında-%43,17 gibi inanılmaz bir kayba uğramıştır.
İhracatın ithalatı $ olarak karşılama oranı 2009’da %123,6 iken, 2024 yılında %51,17 olmuştur.
Dış ticaret dengesi miktar olarak 2009 yılında 19.917 ton fazla verirken 2024 yılında (-) 65.874 ton açık vermiştir.
İhracatın ithalatı karşılama durumunu $ üzerinden incelediğimizde ise
2009 yılında 91.681.338 $ fazla verirken, 2024 yılında (-) 348.502.227 $ açık vererek, yine kendimize zarar verme kült’ümüzü bozmamışız.
SONUÇ:
Şimdi çiftçimiz şu soruyu sorsun:
Ben 2003 yılında ne kadar tütün üretiyordum, elime kaç TL geçiyordu, bununla ne kadar dolar alabiliyordum, kaç kg tütün satarak 70 BG bir Traktör alabiliyordum, şimdi ne kadar üretiyorum, kaç TL’ye satıyorum, kaç dolar alabiliyorum, bu para ile 70 BG Traktörü kaça alabiliyorum?
İşte bu soruların yanıtları aslında yaprak tütün üzerinden yukarıda var.
Gerisi yani şu kadar destekleme verdik, bu kadar şunu yaptık sözlerinin bir karşılığı yok.
Çünkü hazineden ve bütçeden verdik evet, ama çiftçi neden, 2003 yılında 1 ton tütünü sattığında 3.368 TL ve 2.242 $ alırken, 2024 yılında 1 ton tütün satarak 106.416 TL aldığı gibi kur değeri üzerinden 70.839 dolar yerine 3.246 $ alabildiğini birileri izah etsin artık.
Neden bir ton tütün satarak 70.839 $ alamıyoruz?
Birileri bize neden TL bazında güya zenginleşip, TL’nin enflasyondan arındırılmış halinde fakirleştiğimizi, dolar bazında ise gömüldüğümüzü çiftçilere anlatsın.
Çiftçi anlamaz diyenlere ya da dolarla mı maaş alıyoruz diyenlere ise çiftçiler tütün hesabı yaparak cevap versin artık.
Velhasıl;
Anlatacak çok şeyimiz var.
Çiftçiler anlamaz diyenlere de
Çiftçilerimize de…
K: TOB, Tütün ve Tün Mamulleri Dai. Bşk.
TADAP
TÜİK
TEPAV Türkiye’de Tütün Kontrolünün Mevcut Durumu ve Geleceği Raporu Ekrem CÜNEDİOĞLU
Tütün Experleri Derneğinin 2023 Sektör Raporu
Hesap ve Analizler: EK/AI Copilot
