KİM ÜRETİR,
KİM İŞLER,
KİM İÇER,
KİM KAZANIR?
Bu yazı serisinde 2 yazı olarak size yaprak tütün dosyasını açacağız.
Resmi kaynakları ve Tütün Experleri Derneği ve TEPAV’ın Raporlarından yaralanacağız.
ÇİFTÇİ SAYISI
2003 yılında 405.882 olan üretici sayısı, 2024 yılında ~%706,4 ve 8 kat azalarak 50.333’e düşmüş.
Üretici sayısı 355.549 azalmış.
Alım yapılan üretici sayısı (kamu-özel dahil) 2003 yılında 405.882 iken 2024 yılında %848,65 ve 9,5 kat azalarak 42.785’e düşmüş.
ÜRETİM ALANI
2003 yılında 183.719 hektar olan üretim alanı %45,32 azalışla 100.463 hektara düşmüş.
ÜRETİM MİKTARI
2003 yılında 152.856 ton olarak kayıtlanan üretim miktarı ~%35,5 ve 54.224 ton azalmış.
ÜRÜN DEĞERİ
Yaprak Tütün’ün toplam alım ve toplam ödeme oranlamalarına göre; 2003-2024 yılları arasında (2002 ürünü, 2023 ürünü olan) alım bedeli TL olarak ~%3060 ve 31,6 kat, $ olarak ise ~%44,79 ve 1,45 kat artmıştır.
Bu tutarlar tütün sözleşme ve satışlarının ortalama sonuçları.
Şimdi bu tutarları basit bir dönüşüme tutalım ve 2003=100 kabul edildiğinde TÜİK ortalamalarına göre TÜFE, ÜFE ve Tarımsal Girdi Fiyat Endeksine göre bugün ne kadar olmalıydı ona bakalım.
2003=100 ortalama TL TÜFE endeksine göre 99,58 olan değer 2.387 olmuş.
Buna göre 2003 yılında 3.368 TL/t değerinin 2024 yılında 80.863 TL olması beklenirken 106.416 TL olmuş.
TÜFE 100 endeksine göre 2024 yılında alım fiyatının 2003’teki değerden daha iyi olduğunu görüyoruz.
Ne yazık ki hem Yİ-ÜFE ve Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi üzerinden bakınca durum farklı oluyor.
Tarımsal Girdi Fiyat Endeksine göre (2003=100) fiyat 116.447 TL olması gerekiyor.
Yİ-Üretici Fiyat Endeksine göre ise (2003=100 ) 126.186 TL olması gerekiyor.
Bu rakamlar sadece enflasyon farkından kaynaklanan, çiftçi karı yani refah payı içermeyen rakamlar.
Eğer çiftçiler tütünlerini bu fiyatlardan satsaydı ancak 2003 yılındaki alım gücü kadar alım-girdi-üretim maddesi satın alma gücüne sahip olacaklardı.
Yani Yİ-ÜFE ve T-GFE, TÜFE’den daha fazla artmış ve gerçekte ~10.000 ve 20.000 TL/ton fiyat düşmüş.
Çiftçi satın alma gücünden %8,61 ve %18,6 zarar etmiş durumda.
Bizim açımızdan değerli olan ise bu rakamlar.
Alım fiyatına $ üzerinden baktığımızda ise karşımıza çok farklı bir senaryo çıkıyor.
2003 yılında 2.242 $/ton olan Yaprak Tütün ton değeri, 2024 yılında 3.246 $ olmuş; oysa 2024 yılında kur, 2003 değerine göre, TL karşısında cari olarak %2082 ve 21,82 kat artmış.
Başka bir bakışla, 2003 yılında 150 TL, 100 dolar alırken 2024 yılında 150 TL, 4,57 TL alır olmuş.
Eğer 2003 Yılında 2.242 dolar olan tütünün tonu ~70,839 $ olsaydı, TL ve $, 2003 seviyesindeki o günkü karşılıklarına eşitlenmiş olacaktı.
Halbuki 2024 yılı alım bedeli ortalama kur değerine göre 3.246 $/ton olmuştur.
Daha açıkçası, 2003 yılında 2.242 dolar olan ton değeri, enflasyon ve kur artışlarının dengesizliği içinde kalmadan, 1;1,5 değerinde kalmış olsaydı, bugünkü TL değerine göre (2024 yılı ortalama $ kuru =32,7825TL:1,5 TL, 2003 kur değeri=21,82 kat) 70.839 $/ton karşılığı bir değerde olması gerekecekti. Fakat tablo bu şekilde olmamış yaprak tütünün ton değeri bu süre içerisinde sadece ~%44,79 artışla yani 1,44 kat artarak 3.246 $ olmuştur.
Daha anlamlısı ise enflasyon, ona eşlik eden tarımsal girdi enflasyonu, düşük kur, değerli TL, kurun baskı altında tutulması, tütün üreticisinin 1 ton tütününün değişim değerini dolar karşısında da TL karşısında da eritmiş, onları üreterek fakirleştirmiştir.
Burası çiftçinin emek-yemek tarafı.
Şimdi bir de çiftçiden sonra ne oluyor?
TEPAV’ın Türkiye’de Tütün Kontrolünün Mevcut Durumu ve Geleceği Raporu ve Tütün Experleri Derneğinin 2023 Sektör Raporlarına göre 2023 yılında 189 milyar adet sigara üretilmiş. 2024 Yılında ise 198,3 milyar adet sigara üretilmiş.
2003 yılında 0,8632 gr olan bir dal sigara 2023 yılında 0,5501 grama düşmüş.
2003 -2023 için yapılan yaprak tütün iç alım miktarlarına göre (%5 fire);
2003 Yılında alınan tütün miktarı toplam üretilen sigara dal sayısının %45 üzerinde iken bu rakam 2023 yılında %32,7 altında kalmış.
Yani 2003 yılında ithalatsız talep karşılanırken, 2023 yılında ithalatsız iç alım miktarı üretimin %67,3’ü kadar olmuş.
Bariz bir şekilde iç üretim fazlasından ithalatçı bir hale gelmişiz.
Şimdi de bu üretilen sigara ve bundan kazanılan tahmini kazançlara bakalım: (14 Eylül 2024 Tarihli RG’deki oranlar uyarlanmıştır.)
Çiftlik kapısında çiftçiden alınan ve yaprak tütüne toplam ödenen tutara göre çiftçinin bir paket ortalama 37,90 TL’lik (2023) sigara paketinden aldığı tutar 1,171 TL ve %3,09 pay.
İç piyasadan alınan yaprak tütünden %5 fire düşülerek elde edilecek sigara paketi sayısı ile bunun ortalama paket perakende değeri: 241, 063 milyar TL.
241 milyar perakende sigara bedelinin;
~ 195,2 milyar TL’si vergiye, %81’i
~45,8 milyar TL’si sigara fabrikasına, %19’u
~7,45 milyarı ise Çiftçiye gidiyor. (Alım bedelinden %5 fire farkı düşüldüğü için)
Çiftçilerin sigara fabrikaları gelirlerinden aldığı 7,45 milyar TL’nin oranı ise %16,27.
Fabrikaların bu durumda yaprak tütün dışındaki brüt kazancı 38,351 milyar TL ve %83,73.
Ez cümle: 4 Paket devlete, 1 paket sigara fabrikasına.
Çiftçiye mi?
3 dal’dan azcık fazla.
Şimdi tütün üreticisinin, üretiminin ve çiftçilerin devlete, devletimize yaptıkları bu katkıyı görmezden gelenlere bu veriler umarım yol gösterici olur.
Tüketiciler için ise benim diyeceğim bir şey yok.
Onlar da başka bir velinimet sonuçta.
Ama içmeseler iyi olur.
…/. Devam edecek.
