Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, Türkiye’nin tarımsal büyüklüğüyle ilgili dikkat çeken bir açıklama yaptı. Yumaklı, 2024 yılında tarımsal hasılanın yüzde 7 artışla 74 milyar dolara ulaştığını ve bununla birlikte Türkiye’nin dünyada ilk 7 tarım ülkesi arasına girdiğini belirtti.
Ancak tarım politakaları uzmanları, bu tür verilerin kamuoyunda yanlış anlaşılmalara yol açabileceğini, açıklanan ‘tarımsal hasıla’ kavramının üreticinin gerçek gelirini ve sektördeki maliyetleri yansıtmadığını ifade ediyor.
Ergin Kahveci: Tarımsal üretim değeri bilinmeden hasıla açıklanamaz
Tarım politikaları uzmanı ve Tarımdan Haber yazarı Ergin Kahveci, Yumaklı’nın açıklamasına karşılık olarak tarımsal üretim değeri ile katma değer ve hasıla kavramlarının birbirine karıştırıldığını ifade etti.
Kahveci’ye göre, tarımsal hasıla diye sunulan veriler aslında tarımsal katma değere dayanıyor. Oysa üreticilerin gelir düzeyini, üretim büyüklüğünü ve tarımsal faaliyetlerin gerçek ekonomik hacmini anlamak için önce Tarımsal Üretim Değeri (TÜD) bilinmelidir.
Tarımsal üretim değeri nedir?
Tarımsal üretim değeri; sadece tarladan çıkan ürünleri değil, çiftlikte üretilen yoğurt, peynir, yem gibi yan ürünleri, verilen hizmetleri ve alınan destek ödemelerini de kapsayan, çiftlik kapısındaki brüt değerdir.
Bu değer hesaplandıktan sonra, içinden ara tüketim yani mazot, gübre, yem, sulama, elektrik gibi giderler çıkarılır ve geriye kalan katma değer elde edilir.
Katma değer 100 ise üretim değeri en az 125-140 olmalı
Kahveci, Türkiye’de 2024 yılı için açıklanan 74 milyar dolarlık hasıla verisinin inandırıcı olabilmesi için, tarımsal üretim değerinin en az 105-110 milyar dolar seviyesinde olması gerektiğini vurguluyor. Oysa kamuoyuyla 2020 sonrası TÜD verileri paylaşılmıyor.
“Birileri bu verileri biliyor ama kamu bilmiyor. Şeffaflık yoksa, hesaplama yöntemi sorgulanmalı” diyen Kahveci, FAO’nun 2023 için Türkiye’nin yalnızca bitkisel ve hayvansal üretimini 89,5 milyar dolar olarak verdiğini, buna ormancılık, balıkçılık ve çiftlik hizmetlerinin dahil olmadığını hatırlattı.
Sabit fiyatlarla tablo daha da çarpıcı
2024 yılı için açıklanan 74 milyar dolar, sabit fiyatlara göre ele alındığında çok daha düşük bir büyüklüğe denk geliyor:
2015=100 sabit dolar fiyatına göre: Tarımsal üretim 66,5 milyar dolara denk geliyor.
2015=100 sabit TL bazında: 2,4 trilyon TL değil, sadece 121 milyar TL’lik bir büyüklük söz konusu.
Bu fark, enflasyon, döviz kuru ve sübvansiyonların etkisinin dikkate alınmadığını ya da farklı hesaplama yöntemleriyle gerçek değerlerin gölgede kaldığını düşündürüyor.
Gelir, sübvansiyon ve maliyetler: Bilinmeyen kalemler
Kahveci, tarımsal katma değer hesaplamasında şu kritik noktaların açıklanmadığını belirtiyor:
Ürünler hangi fiyatla değerlendirilmiş?
Destekleme (prim) ödemeleri hesaba dahil edilmiş mi?
Giderler yalnızca ara tüketim mi, toplam işletme maliyetleri nerede?
Ücretlendirilmeyen işgücü ve amortismanlar hesaba katılmış mı?
Rakam yüksek, içerik belirsiz
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın açıkladığı 74 milyar dolarlık tarımsal hasıla, ekonomik büyüklük açısından iddialı görünse de, uzmanlara göre verilerin eksikliği, hesaplamadaki şeffaflık sorunları ve üreticinin gerçek koşullarının göz ardı edilmesi ciddi bir sorgulamayı beraberinde getiriyor.
